ଆମ ପରିବେଶ

କହ୍ନାଇ ଚରଣ ସ୍ୱାଇଁ

ସୂଚୀପତ୍ର

○○○

ପରିବେଶ କ'ଣ ?

ଆଜିକାଲି ସାରା ପୃଥିବୀର ସବୁଦେଶର ଲୋକେ ପରିବେଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରୁଛନ୍ତି । କେତେକ ଦେଶର ବଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପରିବେଶ, ତାହାର ପ୍ରଦୂଷଣ ଓ ସୁରକ୍ଷା ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଛି । ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନଶିକ୍ଷାର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଅଙ୍ଗ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ କହିଲେଣି ଯେ ଆମର ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷିତ ନ ହେଲେ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ବହୁ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବ । ବେଳହୁଁ ସାବଧାନ ନ ହେଲେ ଏପରି ଦିନ ଆସିବ ଯେତେବେଳେ ଏହି ପରିବେଶର ପ୍ରଦୂଷଣ ଯୋଗୁଁ ମାନବ ସମାଜ ଧ୍ୱଂସ ପାଇଯିବ । ଏହି ପରିବେଶ କ’ଣ ଓ ଏହା କିପରି ଦୂଷିତ ହେଉଛି ଏବଂ ତାହା କିପରି ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ ଏ ବିଷୟରେ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ସମ୍ୟକ ଜ୍ଞାନ ରହିବା ଉଚିତ ।

ପରିବେଶକୁ କେହିକେହି ‘ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ’ କହୁଛନ୍ତି । ଏହାର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ହେଲା ଆମର ଚାରିଆଡ଼େ ରହିଥିବା ପଶୁପକ୍ଷୀ, କୀଟପତଙ୍ଗ, ଗଛଲତା ପ୍ରଭୃତି । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃତ୍ତିକା, ଉତ୍ତାପ ପ୍ରଭୃତି ପରିବେଶ ବା ପର୍ଯ୍ୟାବରଣର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ପରିବେଶ ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇପ୍ରକାର । ଗୋଟିଏ ହେଲା ‘ପ୍ରାକୃତିକ’ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ‘କୃତ୍ରିମ । ବଣଜଙ୍ଗଲ, ନଦୀସମୁଦ୍ର, ମୃତ୍ତିକା, ଜଳ, ଉତ୍ତାପ, ବାୟୁ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରାକୃତିକ, ପରିବେଶର ଅନ୍ତର୍ଗତ । କଳକାରଖାନା, ଯାନବାହନ ନାଳନର୍ଦ୍ଦନା ପ୍ରଭୃତି ମନୁଷ୍ୟକୃତ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ କୃତ୍ରିମ ପରିବେଶ କୁହାଯାଇ ପାରେ । ଏହି ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଯାଉଛି ଯେ ପରିବେଶ ଏକପ୍ରକାର ପରିସ୍ଥିତି ବା ଅବସ୍ଥା । ଏହି ଅବସ୍ଥା ବା ପରିସ୍ଥିତିର ଭାରସାମ୍ୟ ରହିଲେ ସମସ୍ତଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ । ଅନ୍ୟଥା ଏହା ଉଭୟ ପ୍ରାଣୀଜଗତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ପ୍ରତି ବିପଦ । ମନୁଷ୍ୟ ଯଦି ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଦ୍ଭିଦକୁ ନଷ୍ଟକରି କେବଳ ନିଜେ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଚାହିଁବ, ତାହାହେଲେ ସେ ତ ନିଜେ ଲୋପ ପାଇବ । ତା’ଛଡ଼ା ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇ ମହା ଅନିଷ୍ଟ ଘଟାଇବ । ନିରାପଦରେ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନିର୍ମଳ ଓ ଶୁଦ୍ଧ ପରବେଶ ଆବଶ୍ୟକ

୧୯୯୯ ମସିହାରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଳୟକାରୀ ବାତ୍ୟା ଓଡ଼ିଶା ଉପକୂଳରେ ବହିଗଲା ଏବଂ ଯାହା ଫଳରେ ବହୁ ଧନ ଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହେଲା, ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରେ ଲୁଣା ଜଙ୍ଗଲ ଓ ହେନ୍ତାଳ ବନର ଅବକ୍ଷୟ ବା ବିଲୋପ ତାହାର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ।

ପୂର୍ବକାଳରେ ଲୋକେ ଯେ ପରିବେଶ ବିଷୟରେ ସଚେତନ ନ ଥିଲେ ତାହା ନୁହେଁ । ସେତେବେଳେ ପୃଥିବୀରେ ବଣଜଙ୍ଗଲ ପୂରି ରହିଥିଲା । ବୃକ୍ଷକୁ ଦେବତା ବୋଲି ପୂଜା କରୁଥିଲେ-। ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଏକ ମହତ୍ ଏବଂ ପବିତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା । ନଈ, ନାଳ, ଝରଣା, ପାଣି, ପବନ ପ୍ରଭୃତି ବିଶୁଦ୍ଧ ଓ ନିର୍ମଳ ଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ କିନ୍ତୁ ଅବସ୍ଥା ବଦଳି ଯାଇଛି-। ପୂର୍ବକାଳରେ ପୃଥିବୀର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଏତେ ବେଶୀ ନ ଥିଲା । ଏବେ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଆଶାତୀତ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ତା’ ସହିତ ବହୁ ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରସାର ଘଟିଲାଣି । କଳକାରଖାନାର ନିର୍ମାଣ ସାଙ୍ଗକୁ ଯାନବାହନ ଚଳାଚଳ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବଢ଼ିଗଲାଣି । ଅଧିକ ଲୋକ ବସତି ଓ ଘରଦ୍ୱାର ଯୋଗୁଁ ଅଳିଆ, ଆବର୍ଜନା ବହି ଚାଲିଛି । ଫଳରେ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଯେପରି ଶୁଦ୍ଧ, ନିର୍ମଳ ଓ ପବିତ୍ର ଥିଲା ତାହା ଆଉ ସେପରି ନାହିଁ । ଘରଦ୍ଵାର, ବାଟଘାଟ, ନଈନାଳ, ପାଣିପବନ ସବୁ ଆଜି ଦୂଷିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଜଙ୍ଗଲ, ଗଛ, ଲତା ପ୍ରଭୃତି ଆଉ ନାହିଁ, ଫଳରେ ନାନା ଅଘଟଣ ଘଟୁଛି । ୧୯୯୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ଓଡ଼ିଶା ଉପକୂଳରେ ଯେଉଁ ପ୍ରବଳ ମହାବାତ୍ୟା ବହିଗଲା ଏବଂ ଯହିଁରେ ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ଗୃହଶୂନ୍ୟ ହେଲେ ଏବଂ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଗୋରୁ, ଗାଈ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ପ୍ରାଣ ହରାଇଲେ ତାହା କେବଳ ପରିବେଶର ପ୍ରଦୂଷଣ ଯୋଗୁଁ ଯେ ଘଟିଲା, ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ଦିନ ଅଧକର କଥା ନୁହେଁ । ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଜଙ୍ଗଲ ସଫାକରି ଲୋକେ ଘରଦୁଆର ଓ ଚାଷବାସ କରୁଛନ୍ତି । ଶିଳ୍ପ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରସାର ଫଳରେ ନଈ ନାଳ ଦୂଷିତ ହେଉଛି । ଯାନବାହନ ଚଳାଚଳ ଫଳରେ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ଧୂଆଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଦୂଷିତ କରୁଛି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପୃଥିବୀର ସର୍ବତ୍ର ଲାଗିରହିଛି । ଏଇ ହେଲା ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ।

ପରିବେଶ କିପରି ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଛି ଏବଂ ଏହି ପରିବେଶକୁ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ନିର୍ମଳ ରଖିବା ପାଇଁ ଆମର କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ, ଏହା ଆଲୋଚନା କରିବାର ବେଳ ଆସିଛି ।

○○○

ଘର ଦୁଆର

ବାଡ଼ିବଗିଚା, ରାସ୍ତାଘାଟ, କୂଅପୋଖରୀ, ନାଳନର୍ଦ୍ଦମା, ଗାଈଗୁହାଳ ପ୍ରଭୃତି ହେଲା ଆମ ଘରର ପରିବେଶ । ଘରଦୁଆର ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ରଖିବା ସର୍ବପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।

ଘରେ ଆମେ ସବୁବେଳେ କାରବାର କରୁଛୁ । ଖିଆପିଆ, ରୋଷେଇବାସ ଲାଗିଛି । ପନିପରିବା ପ୍ରତିଦିନ କଟାହେଉଛି । ଫଳରେ ଘରଦ୍ୱାର ମଇଳା ହେଉଛି । ତେଣୁ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁଇଓଳି ଘରକୁ ଝାଡ଼ୁରେ ସଫାକରିବା ଉଚିତ । ଅଳିଆ, ଆବର୍ଜନା, କଟା ପରିବା ଚୋପା ପ୍ରଭୃତିକୁ ଏକାଠିକରି ଗୋଟିଏ ଗାତଖୋଳି ଖତଗଦାରେ ପକାଇଦେବା ଉଚିତ । ସହରମାନଙ୍କରେ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ପକାଇବା ପାଇଁ ବଡ଼ ବଡ଼ କୁଣ୍ଡ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଲୋକେ ଘରଦ୍ଵାର ସଫାକରି ଏହି ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ସବୁ ସେହି କୁଣ୍ଡରେ ପକାଇ ଦିଅନ୍ତି । ମ୍ୟୁନିସିପାଲ୍‍ଟି ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ ସେ କୁଣ୍ଡରୁ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ସବୁ ସଫାକରି ଦୂରରେ ପକାଇ ଦିଅନ୍ତି । କିଛି ବର୍ଷପରେ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ସବୁ ପଚିସଢ଼ି ଖତରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ । ଗାଁ ଗହଳରେ ଖାତଖୋଳି ଘରର ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ପକାଇଦେବା ଉଚିତ । ଶୁଖିଲା ପତ୍ର, ଘାସ, କୁଟା ପ୍ରଭୃତି ପୋତିଦେବା ଭଲ । ନଚେତ୍ ସେଗୁଡ଼ିକ କ୍ରମେ ଅତି ଅସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ତହିଁରୁ ମଶା, ମାଛି ପ୍ରଭୃତି ବହୁ କୀଟପତଙ୍ଗ ଜନ୍ମି ମନୁଷ୍ୟର ବହୁ କ୍ଷତି କରିବେ । ତୁମେ ଜାଣିଥିବ ଗତ କିଛିବର୍ଷତଳେ ଆମ ଦେଶର ଗୁଜୁରାଟ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରବଳ ପ୍ଳେଗ୍‍ ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ବହୁଲୋକ ପୋକମାଛି ପରି ମରିଗଲେ । ପ୍ଳେଗ୍‍ ରୋଗର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଉଛି ମୂଷା । ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଯୋଗୁଁ ମୂଷାମାନଙ୍କର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ଘଟିଥାଏ ।

ଘର ଦୁଆର, ବାଡ଼ି ବଗିଚା, ଗାଈ ଗୁହାଳ ଆଦି ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ନରଖିଲେ ଦୂଷିତ ପରିବେଶର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଜଳ ଓ ବାୟୁକୁ ଦୂଷିତକରେ । ଏହା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରତି ଘୋର ବିପଦ । ନାଳନର୍ଦ୍ଦମା କଥା ମଧ୍ୟ ସେଇଆ । କୂଅପୋଖରୀର ଆଖପାଖ ସର୍ବଦା ପରିଷ୍କାର ଓ ଶୁଖିଲା ରହିବା ଉଚିତ । କୂଅ ପୋଖରୀରେ ପାଣି ଓ ମଇଳା ଜମାହୋଇ ରହିଲେ ତାହା କୂଅପାଣିକୁ ନଷ୍ଟକରେ । ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ମଳମୂତ୍ର ତ୍ୟାଗ କରିବା ଏକ ଅତି ଖରାପ ଅଭ୍ୟାସ । ଏଥିପାଇଁ ବରପାଲି ପାଇଖାନା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ । ଆମେ ଆମ ନିଜ ଘର ଦୁଆର ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ନ ରଖିଲେ ନିରାପଦରେ ରହିପାରିବା ନାହିଁ । ନାନାପ୍ରକାର ରୋଗ ଆମକୁ ମାଡ଼ିବସିବ ।

ଏହା ଦିନ ଅଧକର କଥା ନୁହେଁ । କୋଟି କୋଟିଲୋକ ସହର ଓ ମଫସଲରେ ବାସ କରୁଛନ୍ତି । ପ୍ରତିଦିନ ଘରୁ କେତେ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା, ଛିଣ୍ଡା କାଗଜ, ଛିଣ୍ଡା କନା, ଭଙ୍ଗା କାଚ, ଟିଣ ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଆଦି ନ ବାହାରୁଛି ? ଏହି ଅଦରକାରୀ ଜିନିଷକୁ ଆମେ ଯଦି ପୋଡ଼ି ବା ପୋତି ନଦେଇ ଏଣେତେଣେ ପକାଇବା ତାହାହେଲେ ଘୋର ଅସୁବିଧା ଘଟିବ । ଘରର ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେବା ସହିତ ପାଣି ପବନ ସବୁ ଖରାପ ହୋଇଯିବ ।

ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ସବୁ ଏକତ୍ରକଲେ ତାହା ହିମାଳୟ ପର୍ବତ ଭଳି ଉଚ୍ଚ ହୋଇଯିବ । ତେଣୁ ନିଜ ଘର ଦୁଆର, ବାଡ଼ି ବଗିଚା ପ୍ରଭୃତି ସବୁବେଳେ ସଫାସୁତୁରା ରଖିବା ଦରକାର । ତା’ ନହେଲେ ମଶା, ମାଛି ପ୍ରଭୃତି କୀଟ ପତଙ୍ଗଙ୍କ ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ପରିବେଶ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଉଠିବ । ପାଣି ପବନ ଦୂଷିତ ହେବା ଫଳରେ ବହୁପ୍ରକାର ରୋଗ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାପିବ । ତେଣୁ ନିଜଘର ଓ ପରିବେଶ ପ୍ରତି ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଦୃଷ୍ଟିଦେବା ଉଚିତ । ପରିବାରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କର ଏ ଦିଗରେ ଦାୟିତ୍ଵ ଅଛି । ନିଜ ଘରର ପରିବେଶ ଅସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ହେଲେ ତାହା ସାରା ଗ୍ରାମକୁ ନଷ୍ଟ କରିବ । ଘରର ଛୋଟ ଛୋଟ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଥମରୁ ଘରର ପରିବେଶ ଓ ତାହାର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଶିକ୍ଷା ଦେବାକୁ ହେବ ।

ଆଜିକାଲି ବହୁ ପ୍ରକାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଓ ଜରିର ବ୍ୟବହାର ହେଲାଣି । ଏଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲେ ଆମେ ଏଣେତେଣେ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଉଛୁ । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଭଳି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବା ଜରି ପଚିଶଢ଼ି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ନାହଁ । ଫଳରେ ଏହା ପରିବେଶ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଗୋଟାଏ ହିସାବରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ ପୃଥିବୀରେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ପ୍ରତିଦିନ ଯେତେ ଆବର୍ଜନା ଫିଙ୍ଗି ଦେଉଛନ୍ତି, ସେ ସବୁକୁ ଯଦି ଏକତ୍ର କରାଯାଏ ତାହା ହିମାଳୟ ପର୍ବତ ଭଳି ଉଚ୍ଚ ହେବ । ଭାବିଲ ଦେଖି, ଏହା ପରିବେଶ ପ୍ରତି କି ଘୋର ବିପଦ ।

○○○

ବଣ ଜଙ୍ଗଲ

ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଦେଶର ପ୍ରଗତି ଓ ସମୃଦ୍ଧି ନିର୍ଭର କରେ । ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଆମ ଦେଶର ଏକ ପ୍ରଧାନ ସମ୍ପଦ । ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ନ ଥିଲେ ମନୁଷ୍ୟ କିମ୍ବା ଇତର ପ୍ରାଣୀ କେହି ବଞ୍ଚିପାରିବେ ନାହିଁ । ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ଓ ଜୀବଜଗତ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ପୂର୍ବେ ଗଛଲତା ଆଦି ପୃଥିବୀରେ ଭରପୂର ହୋଇ ରହିଥିଲା; ଆଜିକାଲି ତା’ ନାହିଁ । ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରଯୁଗରେ ଶିଳ୍ପ, କଳକାରଖାନା ଓ ଯାନବାହନର ପ୍ରସାର ଯୋଗୁଁ ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ଘୋର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିଛି । ଲେକସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଏହାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ।

ପ୍ରାଚୀନକାଳରେ ଦେଶରେ ପ୍ରଚୁର ଜଙ୍ଗଲ । ଘନ ଅରଣ୍ୟର ମଧ୍ୟରେ ପୁଷ୍ପଫଳ ଶୋଭିତ ବୃକ୍ଷଲତା ସବୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଓ ଶାନ୍ତ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା । ମୁନି ଋଷିମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତିରେ ବାସ କରି ତପସ୍ୟା କରୁଥିଲେ । ମହାଭାରତ, ରାମାୟଣ ଏବଂ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ବଣଜଙ୍ଗଲର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବାଲ୍ମିକୀ ମୁନିଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ସୀତାଙ୍କର ଦୁଇ ଯାଆଁଳା ପୁଅ ଲବକୁଶ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ବଣରେ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନଙ୍କର ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦ ଆହାର ବିହାର ଦେଖିଲେ କାହା ମନ ଆନନ୍ଦରେ ନାଚି ନ ଉଠିବ ? ନନ୍ଦନକାନନରେ ବାଘ, ଭାଲୁ, ହାତୀ, ଘୋଡ଼ା, ହରିଣ ପ୍ରଭୃତି ବନ୍ୟଜନ୍ତୁମାନଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ ମନରେ କି ଅପୂର୍ବ ଆନନ୍ଦ ଜାତ ହୁଏ ।

ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ବୃକ୍ଷଲତାର ମହିମା ଆମ ବେଦ ଉପନିଷଦ ଓ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଧାନ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଅଛି ? ସଂସ୍କୃତି ଓ ସଭ୍ୟତା ସହିତ ବଣଜଙ୍ଗଲ ଓ ବୃକ୍ଷଲତା ଓତପ୍ରୋତ ଭାବରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ବଟବୃକ୍ଷ ଓ ଅଶ୍ଵତ୍ଥ ବୃକ୍ଷର ଗୁଣ ଉପକାରିତା ବିଷୟରେ ବହୁଳ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଅଛି । ଏ ଦୁଇଟି ବୃକ୍ଷ ମହାଦ୍ରୁମ ଅର୍ଥାତ୍ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୃକ୍ଷ ବୋଲି ପରିଚିତ-। ତୁଳସୀଗଛର ମହିମା କିଏ ନ ଜାଣେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରେ ତୁଳସୀଗଛ ପୂଜା ପାଉଛି-। ଗାଁ ଗହଳରେ ପୂର୍ବେ ବହୁ ବଡ଼ ବଡ଼ ଆମ୍ବତୋଟା ଥିଲା । ସେଥିରୁ ଲୋକେ ବହୁତ ଫଳ ପାଉଥିଲେ, ତା’ଛଡ଼ା ଏହି ତୋଟା ଯୋଗୁଁ ଗାଁ ଗହଳ ଖରାଦିନରେ ବେଶ୍ ଶୀତଳ ରହୁଥିଲା । ଗଛ ଲଗାଇବା ଏକ ମହତ୍ ପୁଣ୍ୟକର୍ମ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା । କୌଣସି ବୃକ୍ଷକୁ କାଟି ନଷ୍ଟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ବୋଲି ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ରରେ କୁହାଯାଇଛି । ‘‘ବିଷବୃକ୍ଷେଽପି ସଂବର୍ଦ୍ଧ ସ୍ଵୟଂ ଛେତୁମସାସ୍ତ୍ରତମ୍’’–ଅର୍ଥାତ୍‍ ବିଷବୃକ୍ଷ ହେଲେ ବି ତାକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ଅନୁଚିତ ।

ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର କ୍ଷତି ଘଟିବାର ବହୁ କାରଣ ଅଛି । ଆଦିବାସୀମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଙ୍ଗଲର ଫଳମୂଳ ଖାଇ ଜୀବନ ଧାରଣ କରୁଥିଲେ । ଆଧୁନିକ ସଭ୍ୟତା ଫଳରେ ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲସବୁ କାଟି ପୋଡ଼ି ଦେଇ ଜମିଚାଷ କରିବାରେ ଲାଗିଲେ । ଏହି ପୋଡ଼ୁଚାଷ ଫଳରେ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ରମେ କମିଯାଉଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ନିଜର ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଲୋକେ କାଠ, ବାଉଁଶ ଆଦି ବ୍ୟବହାର କରିବା ଯୋଗୁଁ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ଅବସ୍ଥା ଏପରି ହେଲାଣି ଯେ ହଜାର ହଜାର ମାଇଲ ବିସ୍ତୃତ ଘନଜଙ୍ଗଲ ଏବେ ଏବେ ଟାଙ୍ଗରା ଭୂମିରେ ପରିଣତ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି । ଜୀବଜନ୍ତୁ ଆଉ ଜଙ୍ଗଲରେ ନିରାପଦରେ ରହିପାରୁ ନାହାନ୍ତି କି ଆବଶ୍ୟକ ପରିମାଣର ଖାଦ୍ୟ ପାଉନାହାନ୍ତି । ଫଳରେ ସେମାନେ ଗାଁଗଣ୍ଡାକୁ ପଶିଆସି ନାନା ଉତ୍ପାତ କରୁଛନ୍ତି । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଏମାନଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଶସ୍ୟ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ଏହି କାରଣରୁ ଏକ ବିଚିତ୍ର ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ଜୀବଜଗତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ମଧ୍ୟରେ ଭାରସାମ୍ୟ ରହୁନାହିଁ । ଏହା ଫଳରେ ନାନା ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।

ପରିବେଶକୁ ସୁସ୍ଥ, ସୁନ୍ଦର, ନିର୍ମଳ ଓ ଶାନ୍ତ ରଖିବାରେ ଜଙ୍ଗଲର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ବୃକ୍ଷ, ଲତା, ଗୁଳ୍ମ ପ୍ରଭୃତି ମନୁଷ୍ୟ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଛାଡ଼ୁଥିବା ଅଙ୍ଗାର କାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ (Carbon dioxide) ଗ୍ରହଣକରି ତା’ ବଦଳରେ ବିଶୁଦ୍ଧ ଅକ୍ସିଜେନ ବାଷ୍ପ ଯୋଗାଇଥାନ୍ତି । ଏହି ଅକ୍ସିଜେନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ପ୍ରୟୋଜନ । ତେଣୁ ଭାବିଲ ଦେଖି ଉଦ୍ଭିଦମାନେ କିପରି ବିଷପାନ କରି ଅମୃତ ଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେବା ଫଳରେ ବାୟୁରେ ବହୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଜମି ରହୁଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଘୋର ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଛି ।

ବଣଜଙ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ଆହୁରି ବହୁ ଉପକାର ହେଉଛି । ଗଛଲତା, ଗୁଳ୍ମ, ଘାସ ମାଟିକୁ ଚେରଦ୍ଵାରା ଧରି ରଖିଥାଏ । ବର୍ଷାହେଲେ ମାଟି ଧୋଇ ହୋଇ ଯାଏ ନାହଁ । ଗଛଲତା ଓ ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେବାଯୋଗୁଁ ମାଟିସବୁ ଧୋଇ ହୋଇ ଯାଉଛି । ଏହି ମାଟି ବର୍ଷା ଓ ବନ୍ୟାରେ ପାଣି ସୁଅରେ ବହି ଆସି ନଈକୁ ପୋତି ପକାଉଛି । ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଏହି ଅବସ୍ଥା ଚାଲୁ ରହିଲେ ନଈ ପୋତି ହୋଇ ପଡ଼ିବ । ଫଳରେ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ ସହିତ ବନ୍ୟାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବଢ଼ି ଚାଲିବ । ଆମ ଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ନଦୀର ଏହି ଅବସ୍ଥା । ବୃହତ୍ତମ ଗଙ୍ଗାନଦୀ ମଧ୍ୟ ଏଥିରୁ ବାଦ୍‍ ଯାଇନାହଁ ।

ବଣ ଜଙ୍ଗଲର ଜଳବାୟୁ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ଅଛି । ଟାଙ୍ଗରା ଭୂମି ଅପେକ୍ଷା ଜଙ୍ଗଲିଆ ଜାଗାରେ ବର୍ଷା ଅଧିକ ହୁଏ ଓ ଉତ୍ତାପ କମ୍ ହୁଏ । ଦଶ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଜଳବାୟୁ ଯେପରି ସମଶୀତଳ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ଥିଲା, ଆଜି ତା’ ନାହିଁ । ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳର ଅପରାହ୍ନରେ ଆଉ ସେ ସୁଲୁସୁଲିଆ ପବନ ବହୁ ନାହଁ । ଉତ୍ତାପ କ୍ରମେ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଯାଉଛି । ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ସମୟେ ସମୟେ ଅତ୍ୟଧିକ ତାପ ଯୋଗୁଁ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାତ୍ରା ବ୍ୟାହତ ହେଉଛି-। ଏହାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଉଛି ବୃକ୍ଷଲତା ଓ ଜଙ୍ଗଲର କ୍ଷୟ ସାଧନ । ତା’ ସହିତ ସହରର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି, କୋଠାବାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ ଓ ଯାନବାହନ ଚଳପ୍ରଚଳ ଭୁବନେଶ୍ଵର ପରିବେଶକୁ ଏକାବେଳକେ ବଦଳାଇ ଦେଲାଣି । ଆଶଙ୍କା ହୁଏ ସହରର ସେ ସୁନ୍ଦର ଓ ଆନନ୍ଦ ଦାୟକ ପରିବେଶ ଦିନେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବ ।

ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର କ୍ଷୟ ସାରା ପୃଥିବୀରେ ଏକ ସମସ୍ୟା ହୋଇଉଠିଛି । ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ମତଦେଲେଣି ଯେ ପ୍ରକୃତିର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାପାଇଁ ଜୀବଜଗତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ରହିଆସିଛି । ଜାତୀୟ ଜଙ୍ଗଲନୀତି ଅନୁସାରେ ସମସ୍ତ ସ୍ଥଳଭାଗର ଅନ୍ତତଃ ୩୩ ଭାଗରେ ଜଙ୍ଗଲ, ବୃକ୍ଷଲତା ଆଦି ରହିବା ଉଚିତ । ଏବେ ୪୦ ବର୍ଷ ପରେ ଦେଖାଯାଉଛି ଯେ ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ଘୋର ଅପଚୟଘଟି ଏହା ଶତକଡ଼ା ୧୨ ଭାଗକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକାଂଶ ଜଙ୍ଗଲ ଘାସ, ବୁଦୁବୁଦିଆ ଗୁଳ୍ମ ଓ ଲତାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ । ବଡ଼ବଡ଼ ଗଛ ଆଉ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁନାହିଁ । ଏହାର ପରିଣତି ଯେ ଭୟଙ୍କର ଏକଥା ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଚେତାଇ ଦେଲେଣି-।

୧୯୯୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୨୯ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶା ଉପକୂଳରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ ମହାବାତ୍ୟା ବହିଗଲା, ତାହାର ଏକମାତ୍ର କାରଣ ହେଲା ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରେ ଥିବା ଜଙ୍ଗଲର ଅବକ୍ଷୟ । ପୂର୍ବେ ସେଠାରେ ହେନ୍ତାଳବନ ଥିଲା ତାହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲାଣି । ଲୋକେ ଘରଦ୍ୱାର ଓ ଚାଷବାସ କଲେଣି । ଗଛବୃକ୍ଷ ଥିଲେ ସିନା ପାଣିପବନକୁ ବାଧା ଦିଅନ୍ତା । ଏବେତ ପଦା, ତେଣୁ ଏପରି ଭୟଙ୍କର ମହାବାତ୍ୟା ଘଟିଲା, ଯାହାଫଳରେ ହଜାର ହଜାର ମନୁଷ୍ୟ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ପ୍ରାଣ ହରାଇଲେ ଏବଂ ବହୁଲୋକ ଗୃହଶୂନ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଲେ-। ବାତ୍ୟାକଥା ଏବେବି ମନେପଡ଼ିଲେ ମନରେ ଘୋର ଦୁଃଖ ଓ ଭୟ ଜାତହୁଏ । ବାତ୍ୟାରେ ଯାହା କ୍ଷୟକ୍ଷତି ଘଟିଗଲା, ତାହା ଏବେ ମଧ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇନାହଁ ।

ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟକୁ ଏଡ଼ାଇବା ଓ ନୂତନ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ଏବେ ‘ସାମାଜିକ ବନୀକରଣ’ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ଏହି ଯୋଜନାନୁସାରେ ପଡ଼ିଆ, ଟାଙ୍ଗରା ଭୂଇଁ ଓ ରାସ୍ତା କଡ଼ରେ ବୃକ୍ଷ ଲଗାଯାଉଛି । କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହା ପରିବେଶ ଉପରେ ସୁସ୍ଥ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଜଙ୍ଗଲପରି କ’ଣ ହୋଇପାରିବ ? ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ପ୍ରକୃତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ-। କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ କେବେହେଲେ ପ୍ରାକୃତିକ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବା ନାହିଁ । ଯେଉଁ ଜଙ୍ଗଲ ସବୁ ଅଛି, ତାକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ନିଜ ଘରପାଖ ବାଡ଼ିବଗିଚାରେ କିଛିକିଛି ଗଛ ଲଗାଇବା ଉଚିତ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ କୋଠାଘର ଆଖ ପାଖରେ କୁଣ୍ଡରେ ବହୁପ୍ରକାର ଗଛ ମଧ୍ୟ ଲଗାଯାଇପାରେ । ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଗଛର ଉପକାରିତା ବୁଝାଇ ଗଛ ଲଗାଇବା ସମ୍ପର୍କରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ଗଛ ଲଗାଇବା ଏକ ପବିତ୍ର ଏବଂ ମହତ୍ କର୍ମ ବୋଲି ସମସ୍ତେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ।

○○○

ଜୀବଜନ୍ତୁ

ବଣଜଙ୍ଗଲ ପରି ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କର ମଧ୍ୟ ପରିବେଶ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ଅଛି । ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ବୃକ୍ଷଲତା ଉଭୟ ପ୍ରକୃତିର ଭାରସାମ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଫଳରେ ପରିବେଶ ସୁସ୍ଥ ଓ ନିର୍ମଳ ରହେ । ଜୀବଜନ୍ତୁ କହିଲେ ମନୁଷ୍ୟଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସାମାନ୍ୟ କୀଟପତଙ୍ଗ ଓ ପୋକଯୋକକୁ ବୁଝାଏ । ସିଂହ, ବାଘ, ଭାଲୁ, ଗଣ୍ଡା, ଗୟଳ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରାଣୀ ବଣ ଜଙ୍ଗଲରେ ରହନ୍ତି-। ଗାଈ, ଗୋରୁ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା, ମଇଁଷି, ବିରାଡ଼ି, କୁକୁର ପ୍ରଭୃତି ଗୃହପାଳିତ ପଶୁ । ଏହା ବ୍ୟତିତ ବହୁ ପ୍ରକାର ପକ୍ଷୀ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ି ବୁଲୁଛନ୍ତି ବା ଗଛଡାଳରେ ବସାବାନ୍ଧି ରହିଛନ୍ତି । ଆମ ଘର ଚାରିପଟେ ମୂଷା, ମଶା, ମାଛି, ଏଣ୍ଡୁଅ, ଝିଟିପିଟି ପ୍ରଭୃତି ଅସଂଖ୍ୟ କୀଟପତଙ୍ଗ ଦେଖାଯାନ୍ତି-। ଏପରି ବହୁ ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ଯାହାକୁ ଆମେ କେବେ ଦେଖିନାହୁଁ କି ଦେଖିପାରିବୁ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ହିସାବରୁ ପ୍ରାଣୀବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି ଯେ ପୃଥିବୀରେ ପ୍ରାୟ ପନ୍ଦର ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଜାତିର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଅଛନ୍ତି ।

ମନୁଷ୍ୟ, ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ, କୀଟ, ପତଙ୍ଗ ସମସ୍ତେ ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଛନ୍ତି । ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ମଧ୍ୟ ଏଥି ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଉଭୟ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନର୍ଭରଶୀଳ । ବାଘ, ଭାଲୁ, ସିଂହ ପ୍ରଭୃତି ହିଂସ୍ର ଜନ୍ତୁମାନେ ହରିଣ, ମଇଁଷି, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ପ୍ରଭୃତି ଜନ୍ତୁଙ୍କୁ ମାରି ଖାଆନ୍ତି । ଫଳରେ କୌଣସି ଏକ ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅତିରିକ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ନାହିଁ । ଯଦି ଜଙ୍ଗରରୁ ବାଘ, ସିଂହ ପ୍ରଭୃତି ହିଂସ୍ର ଜନ୍ତୁମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା କମିଯିବ, ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିଯିବ । ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲର ଗଛ, ଲତା ଖାଇ ଜଙ୍ଗଲକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବେ । ଏହାର ପ୍ରଭାବ ପରିବେଶ ଉପରେ ପଡ଼ିବ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଶିକାର ଦ୍ଵାରା ହରିଣ, ଗୟଳ ଆଦି ପଶୁମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇଲେ, ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ବାଘ, ଭାଲୁ, ଚିତାବାଘ ଇତ୍ୟାଦି ଗାଁଗଣ୍ଡାକୁ ପଶିଆସି ଶସ୍ୟ ନଷ୍ଟ କରିବା ସହିତ ନାନା ଉତ୍ପାତ ଘଟାଇବେ । ଏବେ ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ ଏପରି ଅବସ୍ଥା କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଘଟୁଥିବାର ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶିତ ହେଉଛି ।

ଜଙ୍ଗଲକୁ ମଣିଷ ସୃଷ୍ଟି କରିନାହିଁ । ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହଁ ଜଙ୍ଗଲର ସୃଷ୍ଟି । ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ବଣରେ ବୁଲି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ମଳ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଭୂମିର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ସେମାନଙ୍କର ମଳ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ବୃକ୍ଷଲତାର ମଞ୍ଜି ଚାରିଆଡ଼େ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଜୀବଜନ୍ତୁ ପ୍ରାକୃତିକ ଜଙ୍ଗଲ ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଜୀବଜନ୍ତୁ ଜଙ୍ଗଲର ରକ୍ଷକ । ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ଅଶେଷ କ୍ଷତିଘଟିବ ।

ଜୀବଜନ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବହୁ ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ ଜୀବ ଅଛନ୍ତି । କେତେକ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଅନିଷ୍ଟକାରୀ କୀଟପତଙ୍ଗ ଓ ପୋକଯୋକ ପ୍ରଭୃତିକୁ ଖାଇ ଜୀବନ ଧାରଣ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଏହି କୀଟପତଙ୍ଗମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅସ୍ଵାଭାବିକଭାବରେ ବଢ଼ିଯାଏ ନାହିଁ । ବହୁ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଯଥା କୁକୁର, ବିରାଡ଼ି, ଶାଗୁଣା, ଚିଲ, କାଉ ପ୍ରଭୃତି ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଖାଇ ପରିବେଶକୁ ସୁସ୍ଥ ଓ ନିର୍ମଳ ରଖନ୍ତି । ଆମେ ପ୍ରତିଦିନ କେତେ ଛେପ, ଖଙ୍କାର ଓ ପଚାସଢ଼ା ଜିନିଷ ବାହାରେ ନ ପକାଉଛୁ । ସେଥିରୁ କେତେକାଂଶ ମାଟି, ଉତ୍ତାପ, ପାଣି ଓ ପବନ ଦ୍ଵାରା ପରିଷ୍କୃତ ହୋଇଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଏହି ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନାକୁ ଖାଇ ସଫା କରିଦିଅନ୍ତି ।

ପ୍ରକୃତିର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଜାତିର ଜୀବଜନ୍ତୁ ସଂଖ୍ୟା ଅତି ମାତ୍ରାରେ ବଢ଼ିଗଲେ ବା ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ପରିବେଶ ପ୍ରତି ଘୋର ବିପଦ ମାଡ଼ି ଆସିବ । ନିର୍ବିଚାରରେ ବା ହିଂସାପରାୟଣ ହୋଇ ଆମେ ଯଦି ସବୁ ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଙ୍କୁ ମାରିଦେବା ତାହାହେଲେ ଭୀଷଣ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

ସାପ ଓ ପେଚା ମୂଷାମାନଙ୍କୁ ଖାଇ ବଞ୍ଚନ୍ତି । ଯଦି ସବୁ ସାପ ଓ ପେଚା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବେ । ତେବେ ମୂଷାଙ୍କ ଉପଦ୍ରବ ବଢ଼ିଯିବ । ଫଳରେ ଶସ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହେବା ସହିତ ବହୁ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗ ଦେଖାଦେବ । ନିକଟ ଅତୀତରେ ପ୍ଲେଗ୍‍ ଯୋଗୁଁ ଆମଦେଶରେ ସୁରାଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ପୋକମାଛି ପରି ମରିଗଲେ । ମୂଷାଙ୍କର ଉତ୍ପାତ ଯୋଗୁଁ ଏହି ରୋଗ ଘଟିଥିଲା ବୋଲି ଲୋକେ କହନ୍ତି ।

ଜୀବଜନ୍ତୁ ଆମର ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦ । ଆମର ସଂସ୍କୃତି ଓ ସଭ୍ୟତା ସହିତ ଏମାନଙ୍କର ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ବେଦ, ଉପନିଷଦ, କାବ୍ୟ ଓ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଜୀବଜନ୍ତୁ ବିଷୟରେ ବହୁ କାହାଣୀ ଓ କାବ୍ୟ କବିତା ଲେଖାଯାଇଛି । ଦେବଦେବୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଏମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ଥିବାର ବହୁ ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ବାହନ ପେଚା । ବିଦ୍ୟାଦାତା ଗଣେଶଙ୍କ ବାହନ ମୂଷା, ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ବାହନ ସିଂହ ଓ ମହାଦେବଙ୍କ ବାହନ ଷଣ୍ଢ ବୋଲି ଆମ ପୁରାଣରେ ଲେଖାଯାଇଛି । ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ହିଂସା ଆଚରଣ ନ କରିବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ମୟୂରର ନୃତ୍ୟ ଦେଖିଲେ ଓ କୋକିଳର କୁହୁକୁହୁ ସଙ୍ଗୀତ ଶୁଣିଲେ କାହା ମନ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସରେ ନାଚି ନ ଉଠିବ ? ବିବିଧ ପଶୁପକ୍ଷୀ ବିନା ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନ ଧାରଣ ଏକପ୍ରକାର ଅସମ୍ଭବ ।

ଜୀବଜନ୍ତୁର ଅବକ୍ଷୟ ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟ ଯୋଗୁଁ । ନିଜର ସୁଖ ସ୍ୱାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟ ପାଇଁ ଶିକାରୀମାନେ ନିଜର ଆନନ୍ଦ ପାଇଁ ଅଯଥା ଶିକାରକରି ବହୁ ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ବିନାଶ କରୁଛନ୍ତି । ବଣଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହେବା ଫଳରେ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ବାଘ ଆମର ଜାତୀୟ ପଶୁ ଓ ମୟୂର ଜାତୀୟ ପକ୍ଷୀ । ଗତ କେତେ ବର୍ଷ ଧରି ଏମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା କମିବାରେ ଲାଗିଛି । ଶଙ୍ଖଚିଲଟି କେତେ ସୁନ୍ଦର ପକ୍ଷୀ । ଆଜି ଆଉ ସେ ଦେଖାଯାଉ ନାହଁ । କାଳକ୍ରମେ କେତେ ଅମୂଲ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ଯେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି, ତା’ର ହିସାବ କିଏ ରଖିଛି । ଜୀବଜନ୍ତୁ ପରିବେଶର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଅଙ୍ଗ ।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ବିଶ୍ଵରେ ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ପହିଲାରୁ ଆଠ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ‘ପ୍ରାଣୀ ସଂରକ୍ଷଣ ସପ୍ତାହ’ ପାଳିତ ହୁଏ । ଜୀବମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଦୟା ଦେଖାଇବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ହେଲା ଏହି ସପ୍ତାହର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏଥିପାଇଁ ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ହେବା ଉଚିତ ।

○○○

ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ

‘କ୍ଷିତି, ଅପ୍, ତେଜ, ମରୁତ ଓ ବ୍ୟୋମ’ ଏହି ପାଞ୍ଚୋଟି ଉପାଦାନ ଅର୍ଥାତ୍ ମାଟି, ପାଣି, ଉତ୍ତାପ, ଆକାଶ ଓ ଓଜନ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ । ମନୁଷ୍ୟ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ଶରୀର ଏହି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବସ୍ତୁରେ ଗଠିତ ବୋଲି ଆମର ମୁନିଋଷିମାନେ କହିଯାଇଛନ୍ତି । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା–ମାଟି, ପାଣି, ପବନ ଓ ଆକାଶ ଯୋଗୁଁ ଜୀବଜଗତ ଓ ଉଭିଦଜଗତ ତିଷ୍ଠି ରହିଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ । ଏହି ପରିବେଶ ବିଶୁଦ୍ଧ ଓ ନିର୍ମଳ ରହିଲେ ଜଗତର ମଙ୍ଗଳ । କିନ୍ତୁ ଦୁଃଖର କଥା ପୂର୍ବକାଳର ସେ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଆଜି ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ନଷ୍ଟ ବା ଦୂଷିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ପୂର୍ବକାଳରେ ଲୋକସଂଖ୍ୟା କମ୍ ଥିଲା । ଚାରିଆଡ଼େ ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ପୂରି ରହିଥିଲା । ମୃତ୍ତିକା, ଜଳ ଓ ପବନ ନିର୍ମଳ ଏବଂ ବିଶୁଦ୍ଧ ଥିଲା । ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦରେ ଆହାର ବିହାର କରି ବିଚରଣ କରୁଥିଲେ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବସ୍ଥା ବଦଳି ଯାଇଛି । ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିବା ଫଳରେ ପରିବେଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା । ଗମନାଗମନ ପାଇଁ ବଡ଼ ବଡ଼ ରାସ୍ତା ତିଆରି, ଶିଳ୍ପପାଇଁ କଳକାରଖାନା ଓ ଯାନବାହନର ଚଳାଚଳ ଫଳରେ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିଲା । ଜଳ, ସ୍ଥଳ, ଆକାଶ ସବୁ ଆଜି ପ୍ରଦୂଷିତ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯଦି ଏହିପରି ଚାଲେ ଏବଂ ତା’ର ପ୍ରତିରୋଧ କରାନଯାଏ, ତେବେ ମାନବ ସମାଜ ଶେଷରେ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯିବ ବୋଲି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ କହିଲେଣି । ପୃଥିବୀସାରା ଏହା ଏକ ସମସ୍ୟା ।

ମୃତ୍ତିକା ବା ମାଟି ଆମର ମାଆ । ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁ ଏଇ ମାଟିରୁ ଜନମି ମାଟିରେ ମିଶିଛନ୍ତି । ମାଟି ନ ଥିଲେ ଜୀବଜନ୍ତୁ କି ଗଛଲତା କେହି ରହିପାରିବେ ନାହଁ । ତେଣୁ ଆମ ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ‘ମାଟିକୁ ଆମର ମା’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଯଥାର୍ଥରେ କବି ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି–“ତୁହି ମା ଧରଣୀ ଜନନୀ ମୋହର, ଧରିଛୁ ମା ମୋତେ କୋଳେ”

ବର୍ତ୍ତମାନ ପୃଥିବୀର ପ୍ରାୟ ସବୁସ୍ଥାନରେ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ଏକ ସମସ୍ୟା ହୋଇ ଉଠିଛି-। ଚାଷରୁ କିପରି ଭଲ ଫସଲ ଆମଦାନୀ ହୋଇପାରିବ, ଏଥିପାଇଁ ଭୂମିରେ ବହୁପ୍ରକାର ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ପକାଯାଉଛି । ଏହା ଫଳରେ ମୃତ୍ତିକା ଦୂଷିତ ଓ ବିଷାକ୍ତ ହେଉଛି । ବର୍ଷା ବା ବଢ଼ି ସମୟରେ ଏହି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଜଳ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ନଈ, ନାଳ, କୂଅ ପ୍ରଭୃତିକୁ ଦୂଷିତ କରୁଛି-। ଫଳରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଦୂଷିତ ହୋଇ ନାନା ରୋଗ ବ୍ୟାପୁଛି । କୃମିରୋଗ ଓ ଝାଡ଼ାବାନ୍ତି ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ରୋଗ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ଫଳରେ ଗାଁ ଗହଳରେ ବ୍ୟାପୁଛି ।

ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ଫଳରେ ଶସ୍ୟ, ପନିପରିବା, ଫଳ ପ୍ରଭୃତିର ଗୁଣ ଓ ସ୍ୱାଦ ଖରାପ ହୋଇଯାଉଛି । ଖାଇବାକୁ ସେତେ ଭଲ ଲାଗୁ ନାହଁ । ତେଣୁ ଆମେରିକା ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶରେ ସାର ବା କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରାଯାଇଛି । ମାଟି ଖରାପ ହେଲେ ତହିଁରେ ଜନ୍ମୁଥିବା ଘାସ ମଧ୍ୟ ଖରାପ ହୋଇପଡ଼େ । ଗୋରୁ, ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଏହି ଘାସ ଖାଇବା ଦ୍ଵାରା ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷୀର ମଧ୍ୟ ଦୂଷିତ ହୋଇପାରେ । ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରତି ଏହି କ୍ଷୀର କ୍ଷତିକାରକ । ତେଣୁ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ଉଚିତ ।

ଅଳିଆ, ଆବର୍ଜନା, ଛିଣ୍ଡା କାଗଜ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଓ ଜରି ପ୍ରଭୃତି ଆଡ଼େସାଡ଼େ ପକାଇବା ଦ୍ଵାରା ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ହୋଇଥାଏ । ମାଟି ସ୍ଵାଭାବତଃ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ନିର୍ମଳ । ତେଣୁ ମାଟିର ପ୍ରଲେପ ଦେଇ କେତେକ ରୋଗର ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉଥିଲା । ମହାମାନବ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ଚିକିତ୍ସାର ପକ୍ଷପାତୀ ଥିଲେ । କଥିତ ଅଛି ସେ ନିଜର ପୁଅ ମୁଣ୍ଡରେ ମାଟିର ପ୍ରଲେପ ଦେଇ ତାହାର ଜ୍ୱର ରୋଗ ଭଲକରି ଦେଇଥିଲେ । ମାଟି ଆଜିକାଲି ଏତେ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଲାଣି ଯେ, ସେଥିରୁ ନାନାପ୍ରକାର ଜୀବାଣୁ ଜାତ ହୋଇ ଭୟଙ୍କର ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି । କୃମି ରୋଗର ଏକ ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଲା ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ।

ପୂର୍ବକାଳରେ ଲୋକେ ଗୋବରରେ କଚାଘର ଲିପାପୋଛା କରୁଥିଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ମାଟି ବିଶୋଧିତ ଓ ନିର୍ମଳ ରହୁଥିଲା । ଅସଂଖ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ କୀଟପତଙ୍ଗ ମରିଯାଉଥିଲେ । ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ମଳମୂତ୍ର ତ୍ୟାଗ କରିବା ଦ୍ଵାରା ମୃତ୍ତିକା ଅପରିଷ୍କାର ହେଉଛି । ଫଳରେ ମଶା, ମାଛି ଓ ଆଉ କେତେ ରୋଗଜୀବାଣୁଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ୁଛି । ଝାଡ଼ାବାନ୍ତି, ମେଲେରିଆ ଜର ଓ ବାତଜ୍ୱର ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ରୋଗ ବସ୍ତି ବାସିନ୍ଦା ଓ ଗାଁ ଗହଳରେ ବ୍ୟାପୁଛି ।

ମୃତ୍ତିକାରୁ ଆମର ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଫଳମୂଳ ଓ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଛି । ମାଟି ନ ଥିଲେ ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନ ଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇଥାନ୍ତା । ତେଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ ପୃଥିବୀ ଆମର ମାତା-। ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ହେବା ଉଚିତ । କବି ଲେଖି ଯାଇଛନ୍ତି–

○○○

ଅମୃତ ବିଷ ପାଲଟିଲା

ଜଳର ଅନ୍ୟନାମ ଜୀବନ । ଜଳ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ, ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ, କୀଟ, ପତଙ୍ଗ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା କେହି ବଞ୍ଚିପାରିବେ ନାହିଁ । ପୃଥିବୀ ମରୁଭୂମି ପାଲଟିଯିବ । ବେଦରେ ଲେଖାଯାଇଛି ଜଳ ହେଉଛି ଅମୃତ । କିନ୍ତୁ ବହୁ କାରଣରୁ ସେହି ଜଳ ଦୂଷିତ ଓ ଅପରିଷ୍କୃତ ହୋଇ ଆଜି ମହା ଅନିଷ୍ଟ ଘଟାଉଛି । ହଜାର ହଜାର ଲୋକ ଦୂଷିତ ଜଳ ପାନକରି ନାନାପ୍ରକାର ରୋଗ ଭୋଗୁଛନ୍ତି । କେତେକ ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ୁଛନ୍ତି । ଅମୃତ ଆଜି ବିଷରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ଜଳଦ୍ଵାରା ପରିବେଶ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ପବିତ୍ର ହୁଏ । ଯେକୌଣସି ଅପରିଷ୍କାର ବସ୍ତୁକୁ ଜଳଦ୍ଵାରା ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ-। ପ୍ରତିଦିନ ସ୍ନାନଦ୍ଵାରା କେବଳ ଦେହ ପରିଷ୍କାର ହୁଏ ନାହଁ, ମନ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ରୁହେ-। ଦୂଷିତ ଜଳର ବ୍ୟବହାର ବହୁ ରୋଗର କାରଣ ।

ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଲୋକେ କୂଅ ଓ ପୋଖରୀର ପାଣି ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ପାଣି ପରିଷ୍କାର ବା ପବିତ୍ର ନୁହେଁ । ଦଳ ଓ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବାରୁ ପୋଖରୀର ଜଳ ଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ପୋଖରୀ କୂଳରେ ମଳମୂତ୍ର ତ୍ୟାଗ କରିବା ଓ ପୋଖରୀ ପାଣିରେ ଶୌଚ ହେବାଦ୍ୱାରା ପାଣି ଦୂଷିତ ହୋଇଯାଏ । ପିଇବା ପାଇଁ ତାହା ଅନୁପଯୁକ୍ତ । ବେଳେବେଳେ ବାହାରର ପଚା ଓ ଦୂଷିତ ଜଳ ପୋଖରୀରେ ପଡ଼େ । ପୁଣି ଗାଈ ଗୋରୁମାନଙ୍କୁ ପୋଖରୀରେ ଗାଧୋଇ ଦେବାଦ୍ଵାରା ପାଣି ଖରାପ ହୋଇଯାଏ । କୂଅ ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ସେଇଆ । ଗାଁଗଣ୍ଡାର ଅଧିକାଂଶ କୂଅ କଚା ଓ ଅଳ୍ପ ଗଭୀର । ବାହାରର ମଇଳାପାଣି କୂଅ ଭିତରେ ପଶି ଜଳକୁ ଦୂଷିତ କରେ । ତେଣୁ କୂଅର ଚାରିପାଖ ସଫା ସୁତୁରା ରଖିବା ଉଚିତ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଖରାଦିନେ କୂଅଗୁଡ଼ିକ ସଫାକରି ଉଝାଳିଦେବା ଉଚିତ । ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ ଦୂଷିତ କୂଅ ପାଣିକୁ ଔଷଧ ପକାଇ ସଫା କରିବା ଭଲ ।

ନଈ ପାଣିକଥା ଦେଖାଯାଉ । ନଈ କୂଳରେ ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରଥମ ବସତି ଗଢ଼ିଉଠିଥିଲା । ଆଜିକାଲି ସେ ନଈର ଅବସ୍ଥା କ’ଣ ? ଆମ ଭାରତର ଗଙ୍ଗାନଦୀ ଆମ ଦେଶରେ କାହିଁକି, ସାରା ପୃଥିବୀରେ ଏକ ପବିତ୍ର ବୃହତ୍ତମ ନଦୀରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଗଙ୍ଗାଜଳ କଣିକାଏ ସିଞ୍ଚିଦେଲେ ଘର ଦୁଆର ପବିତ୍ର ହୋଇଯାଏ ଓ ମୃତ୍ୟୁକାଳରେ ରୋଗୀକୁ ଗଙ୍ଗାଜଳ ସେବନ କରିବାକୁ ଦେଲେ ତାହାର ଆତ୍ମା ସଦ୍‍ଗତି ଲାଭକରେ ବୋଲି ଆମର ବିଶ୍ଵାସ । ଗଙ୍ଗାନଦୀ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗାମାତା ରୂପରେ ପୂଜା ପାଉଛି । ଭାରତର ସଭ୍ୟତା ଓ ସମୃଦ୍ଧି ଗଙ୍ଗା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନଦୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ତେଣୁ ଭାରତକୁ ନଦୀମାତୃକା ଦେଶବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଏବେ ଏହି ନଦୀମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ବଦଳି ଯାଇଛି । ନଦୀଜଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୂଷିତହୋଇ ନାନା ଅନିଷ୍ଟର କାରଣ ହୋଇଛି । ଯାହା ଦିନେ ଜୀବଜଗତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜଗତକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିଥିଲା, ତାହା ଆଜି ଧ୍ୱଂସର ଲୀଳା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଯାଉଛି ।

ଏପରି ହେବାର କାରଣ କ’ଣ ? ନଈ କୂଳରେ ଗଢ଼ିଉଠିଥିବା ହଜାର ହଜାର ଶିଳ୍ପ ଓ କାରଖାନାର ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ପ୍ରଭୃତି ନଦୀରେ ପଡ଼ି ଜଳକୁ ଦୂଷିତ ଓ ବିଷାକ୍ତ କରୁଛି । ବାରାଣସୀରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏକ ତୈଳ ବିଶୋଧନ କାରଖାନା ପବିତ୍ର ଗଙ୍ଗା ନଦୀରେ ଶହଶହ ଟନ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଓ ଦୂଷିତ ପଦାର୍ଥ ଛାଡ଼ି ଦେଉଛି । ବିଭିନ୍ନ କାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ପଚା ଏବଂ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ପାଣି ନଈରେ ପଶୁଛି । ବହୁପ୍ରକାର ବିଶାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ପାଣିରେ ମିଶିଯାଉଛି । ପ୍ରାୟ ସବୁ ନଈର ଅବସ୍ଥା ଊଣା ଅଧିକେ ଏହିପରି । ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ନଈନାଳ ମଧ୍ୟ ଏଥିରୁ ବାଦ୍‍ ଯାଇନାହିଁ । ଆଗ ଯେପରି ନଦୀର ନିର୍ମଳ ଜଳ ପାନକରି ଲୋକେ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ତୃଷା ନିବାରଣ କରୁଥିଲେ, ଆଜିକାଲି ସେହି ଜଳ ପ୍ରଦୂଷିତହୋଇ ବହୁ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗର କାରଣ ହୋଇଛି । ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ଏକ ଛୋଟ ନଈ କୂଳରେ ଲୋକେ ପଶୁପାଳନ କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ । ନଈର ଦୂଷିତ ଜଳ ପାନକରି ପଶୁପକ୍ଷୀମାନେ ଶହଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ ମରିଯାଇଥିବାର ଖବର ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ଦୂଷିତ ଜଳରେ ମାଛମାନେ ମଧ୍ୟ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଏପ୍ରକାର ମାଛ ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ଅନୁପଯୋଗୀ-।

ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଜଳରାଶିର ଭଣ୍ଡାର ସାଗର ଏବଂ ମହାସାଗର ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରଦୂଷଣରୁ ବାଦ୍ ଯାଇନାହଁ । ସମୁଦ୍ର ଅପାର ଓ ଅନନ୍ତ ; ତାହାର ଜଳରାଶି ପ୍ରଦୂଷିତ ହେବ କିପରି ? କିନ୍ତୁ ଏ ଧାରଣା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ସବୁ ନଈ ଶେଷରେ ସମୁଦ୍ରରେ ପଡ଼ିଛି । “ପ୍ରବାହେ ଯେତେ ନଦନଦୀ-ସମସ୍ତେ ମିଳନ୍ତି ଜଳଧି ।’’ ତେଣୁ ସମସ୍ତ ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଏବଂ ଦୂଷିତ ପଦାର୍ଥ ନଈ ସୁଅରେ ଭାଷିଯାଇ ସମୁଦ୍ରରେ ପଡ଼ୁଛି । ଫଳରେ ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ଦୂଷିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

ଆଜିକାଲି ଚାଷ ଜମିରେ ବହୁପ୍ରକାର କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଲାଣି ।ଏହି ଔଷଧ ସବୁ ବର୍ଷା ପାଣିରେ ଧୋଇଯାଇ ନଦୀରେ ଏବଂ ଶେଷରେ ସମୁଦ୍ରରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଛି । ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଏହିପରି ଚାଲିଲେ ନଦୀ ସମୁଦ୍ରର ଜଳ କ’ଣ ଆଉ ବିଶୁଦ୍ଧ ଏବଂ ନିର୍ମଳ ରହିପାରିବ ?

ସମୁଦ୍ର ଜଳ ଖରାପ ହେବାର ଆଉ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ତଦ୍‍ଜନିତ ଗ୍ୟାସ୍ । ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶହଶହ ଜାହାଜ ପ୍ରତିଦିନ ଯାତାୟତ କରୁଛି । ଏହି ଜାହାଜମାନଙ୍କରୁ ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ମିଶୁଛି । ପୁଣି ଗୋଟିଏ ହିସାବରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଯେ ପ୍ରାୟ ଏକ ଲକ୍ଷ ଟନ୍ ପେଟ୍ରୋଲ ବା ପେଟ୍ରୋଲ ପରି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଛି । ତେଣୁ ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ବାହାରୁ ଓ ଭିତରୁ ଦୂଷିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏସବୁ ଦିନ ଅଧକର କଥା ନୁହେଁ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯଦି ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲେ, ତେବେ ସମୁଦ୍ରର ଅନନ୍ତ ଜଳରାଶି ଯେ ଦିନେ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଯିବ ଏକଥା ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ କହିଲେଣି ।

ସହରାଞ୍ଚଳରେ ପାଣି ପାଇପର ଜଳ ମଧ୍ୟ ସବୁ ସମୟରେ ନିରାପଦ ନୁହେଁ । ବେଳେ ବେଳେ ପାଇପ ଫାଟିଗଲେ ବାହାର ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଓ ନର୍ଦ୍ଦମାର ଦୂଷିତ ପାଣି ପାଇପ ଭିତରେ ପଶିଯାଏ । ଫଳରେ ପାଇପ ପାଣି ଖରାପ ହୋଇପଡ଼େ । ସବୁଠାରୁ ନିରାପଦ ହେଲା ପାଣିକୁ ଛାଣି ଓ ସିଝାଇ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ । ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ନପାଇଲେ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ଘୋର ବିପଦର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବ । ‘ଜଳହିଁ ଜୀବନ’ ଏକଥା ମନେରଖିବା ଉଚିତ ।

○○○

ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁର ଅଭାବ

ଜଳ ପରି ବାୟୁକୁ ମଧ୍ୟ ଜୀବନ କୁହାଯାଏ । ମଣିଷ, ଗଛଲତା କୀଟ, ପତଙ୍ଗ କେହି ବାୟୁ ବିନା ଦଣ୍ଡେ ହେଲେ ବଞ୍ଚିପାରିବେ ନାହିଁ । ନିର୍ମଳ ବାୟୁ ସେବନ ଦ୍ଵାରା ମନ ପ୍ରଫୁଲ ଓ ଶରୀର ସୁସ୍ଥ ରହେ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ଓ ଦୂଷିତ ବାୟୁ ଶରୀର ପକ୍ଷେ ଘୋର କ୍ଷତିକାରକ । ସର୍ଦ୍ଦି, କାଶ, ବସନ୍ତ, ମିଳିମିଳା, ହାଡ଼ଫୁଟି, ଯକ୍ଷ୍ମା, ପ୍ଲେଗ୍ ପ୍ରଭୃତି ବହୁ ରୋଗ କେବଳ ଦୂଷିତ ବାୟୁ ସଂକ୍ରମିତ ହୁଏ । ବାୟୁର ଅନ୍ୟ ଏକ ନାମ ହେଲା ‘ଗନ୍ଧବହ’, ଅର୍ଥାତ୍ ଏହାଦ୍ଵାରା କି ସୁଗନ୍ଧ କି ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ଏକସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ସଞ୍ଚାରିତ ହୁଏ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ବାୟୁ ଦୂଷିତ ହେଲେ ତାହା କେବଳ ସେଠାରେ ଆବଦ୍ଧ ନ ରହି ଅନ୍ୟସ୍ଥାନର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ବୃକ୍ଷଲତାର କ୍ଷତି ଘଟାଇ ଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପୃଥିବୀକୁ ଘେରି ରହିଛି । ତେଣୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଲେ ଅତି ବ୍ୟାପକ ଓ ଭୟଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ଘଟେ । ଥରେ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ବ୍ୟାପିଥିବା ଫ୍ଲୁ ବା ଇନ୍‍ଫ୍ଲୁଏଞ୍ଜା ସର୍ଦ୍ଦିକାଶ ରୋଗ ସାରା ପୃଥିବୀରେ ବ୍ୟାପି ଯାଇଥିଲା ।

ବାୟୁରେ ବହୁପ୍ରକାର ଗ୍ୟାସ୍‍, ଓ ଧୂଳିକଣା ଥାଏ । ସେହି ଗ୍ୟାସ୍‍ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ମନୁଷ୍ୟ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ପକ୍ଷରେ କ୍ଷତିକାରକ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଶିତ ହେବାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଲା ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରୁ ବହୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ (Carbon d।ox।de) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅହରହ ପ୍ରବେଶ କରୁଛି । ଏହା କାହିଁକି ହେଉଛି ଜାଣ ? ମଣିଷ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହୃତ ଜାଳେଣି କାଠ ଓ କୋଇଲା; ଗାଡ଼ି ମଟରରେ ବ୍ୟବହୃତ ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ଡିଜେଲ ଏବଂ କଳକାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ବାହାରି ଉପରକୁ ଉଠି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶୁଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁ ନିଃଶ୍ଵାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଦ୍ଵାରା ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣକରି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଛାଡ଼ି ଦିଅନ୍ତି । ବଣ ଜଙ୍ଗଲର ବୃକ୍ଷଲତା; ଘାସ ଓ ଗୁଳ୍ମ ଆଦି ଏହି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଅନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ ଆଉ ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଅଛି ନା ଗଛଲତା ଅଛି ? ଫଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି ଓ ଏହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରୁଛି । ଫଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ୁଛି । ଏବେ ତୁମେମାନେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିବ ଗତ କେତେବର୍ଷ ଧରି ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ବିଶେଷତଃ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ଖରାଦିନେ ଉତ୍ତାପ ବହୁପରିମାଣରେ ବଢ଼ିଯାଇଛି । ଏହାର ପ୍ରଥମ ଏବଂ ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଲା ବଣ ଜଙ୍ଗଲର ହ୍ରାସ । ଏହି ଉତ୍ତାପ ଅସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ବଢ଼ିଗଲେ ତାହା ପୃଥିବୀ ପ୍ରତି ଘୋର ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବ, ଏ କଥା ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଚେତାଇ ଦେଲେଣି ।

କଳକାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ତ ଦୂଷିତ କରେ; ତା’ଛଡ଼ା ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ବୃକ୍ଷଲତାର ଘୋର ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ କରେ । ୧୯୫୨ ମସିହାରେ କଳକାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ ଯୋଗୁଁ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ବହୁଲୋକ ସର୍ଦ୍ଦି, କାଶ ଓ ଶ୍ଵାସରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । କେତେକ ଲୋକ ମଧ୍ୟ ମରିଯାଇଥିଲେ । ନିକଟ ଅତୀତରେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶର ଭୋପାଳ ସହରରେ ଗ୍ୟାସ୍‍ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ବହୁ ଧନ ଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା-। ୧୯୯୪ ମସିହାରେ ସୁରାଟ ସହରରେ ଘଟିଥିବା ପ୍ଲେଗ୍ ରୋଗ ମହାମାରୀ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଲେ ପରିବେଶ ଯେ କି ଭୟଙ୍କର ଓ ମାରାତ୍ମକ ହେବ, ତାହା ଉକ୍ତ ଘଟଣାରୁ ଜଣାପଡ଼େ ।

ଆଉ ଗୋଟିଏ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ବିପଦ ମାଡ଼ି ଆସୁଛି । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଉଛି । ଫଳରେ ତା’ର ତେଜସ୍ଵିୟ ଶକ୍ତି ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳତ ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡକିଆ ହୋଇ ରହିନାହିଁ, ଏହା ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀକୁ ଘେରି ରହିଛି । ତେଣୁ ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନର ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସାରା ପୃଥିବୀ ଉପରେ ନିଶ୍ଚୟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବ । ତାହା କମ୍ ହେଉ ବା ବେଶୀ ହେଉ ।

ଆକାଶରେ ପ୍ରତିଦିନ ଯିବାଆସିବା କରୁଥିବା ଶହ ଶହ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଓ ଭୂମିଉପରେ ଚାଲିଥିବା ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଯାନବାହାନରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ ଓ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରସାର ଫଳରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ କଳକାରଖାନା ସବୁ ଗଢ଼ିଉଠୁଛି । ସେଥିରୁ ବହୁପରିମାଣରେ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶୁଛି । ଆମେରିକା ଇଂଲଣ୍ଡ, ରୁଷିଆ ପ୍ରଭୃତି ବଡ଼ ବଡ଼ ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପପ୍ରସାର ଯୋଗୁଁ ବାୟୁ-ପ୍ରଦୂଷଣ ଏକ ସମସ୍ୟା ହୋଇ ଉଠିଲାଣି । ଆମ ଦେଶରେ ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, କଲିକତା, ବାଙ୍ଗାଲୋର, ଚେନାଇ ଏହି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବଡ଼ ସହରରେ ଦୈନିକ ଏକଲକ୍ଷ କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଧୂଆଁ କେବଳ ଯାନବାହାନରୁ ବାହାରୁଛି । ଅଳ୍ପ ହେଲେ ବି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହରର ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ସେହିପରି । ଗୋଟିଏ ହିସାବରୁ ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ ୧୦୦ ଗୋଟି ଗାଡ଼ି ୫ ମିନିଟ୍ ଧରି ଅନବରତ ଧୂଆଁ ଛାଡ଼ିଲେ, ତାହାର ପରିମାଣ ହେବ ଏକ କିଲୋଗ୍ରାମ୍ । କେତେ ଗାଡ଼ି ନ ଚାଲୁଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ କିପରି ଭାବରେ ଦୂଷିତ ହେଉଛି ତାହା ସହଜରେ ଏଥିରୁ ଅନୁମାନ କରିହେବ ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ନାନା ଉପାୟ ବାହାର କଲେଣି । ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏଥିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଗଲାଣି । ଆମ ଦେଶରେ ଏବେ ସରକାର ଓ ଶିଳ୍ପପତିମାନେ ସେ ଦିଗରେ ସଚେତନ ହେଲେଣି । ପ୍ରଦୂଷଣ କିପରି ପ୍ରତିରୋଧ କରିହେବ । ସେଥିପାଇଁ ବୈଜ୍ଞ।ନିକମନେ ନାନା ଉପାୟ ଚିନ୍ତା କଲେଣି । ଗତ କେତେମାସ ତଳେ ମାନ୍ୟବର ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଏକ ମକଦ୍ଦମାରେ ରାୟ ଦେଇ ସ୍ପଷ୍ଟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ କଳକାରଖାନାର ମାଲିକମାନେ ପ୍ରଦୂଷଣରେ ପ୍ରତିକାର ନ କଲେ ସେଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦକରି ଦିଆଯିବ । ଦିଲ୍ଲୀରେ ପୁରୁଣା ଗାଡ଼ି ସବୁ ଚଳାଇବା ଉପରେ ନିଷେଧ ଆଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି । ଯେଉଁ ଗାଡ଼ିରୁ ଧୂଆଁ ବାହାରିବ ସେ ଗାଡ଼ିକୁ ଚଳାଇବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯିବ ନାହିଁ । ସୁଖର କଥା ଏବେ ସରକାର, ଶିଳ୍ପପତି ଓ ଜନସାଧାରଣ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ବିଷୟରେ ସଚେତନ ହେଲେଣି । ବଡ଼ ବଡ଼ କଳକାରଖାନାରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଲାଣି ।

○○○

ଆକାଶରେ ଫାଟ

ଆକାଶରେ ଫାଟ ଏ କଥା ଶୁଣି ତୁମକୁ ବଡ଼ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗୁଥିବ । କାରଣ ଆକାଶତ ଶୂନ୍ୟ, ତାହାର ଆଦିଅନ୍ତ ନାହଁ । ସେଥିରେ ପୁଣି ଫାଟ ଆସିବ କିପରି ? କିନ୍ତୁ ଏବେ ବୈଜ୍ଞ।ନିକମାନେ ଆକାଶରେ ଫାଟ ଦେଖା ଦେଲାଣି ବୋଲି ଆବିଷ୍କାର କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରକୃତ କଥାଟି ହେଉଛି ଆମ ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଉପରକୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ରହିଛି । ପ୍ରଥମରୁ ୨୦ କିଲୋମିଟର ଉଚ୍ଚ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ସ୍ତରକୁ ‘ଓଜନ୍’ କହନ୍ତି । ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ଗ୍ୟାସ୍‍-। ଏହି ଓଜନ ଗ୍ୟାସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଭେଦକରି ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼େ-। ଓଜନସ୍ତର ଏକ ଚାହାଛଣ। ଜାଲି ଭଳି କାମ କରେ । ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ଏହି ଓଜନ୍ ସ୍ତର ଦେଇ ଆସିବାବେଳେ ତାହାର ପ୍ରଖରତା ଓ ତୀବ୍ରତା କମିଯାଏ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅତି ବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପକ୍ଷରେ କ୍ଷତିକାରକ । ଏହି ରଶ୍ମିକୁ ହ୍ରାସ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବାରେ ଓଜନ ଗ୍ୟାସ୍ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଓଜନ ଗ୍ୟାସ୍‍ ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ବିଛା ଯାଇଥିବା ଏକ ଚାଦର ଭଳି । ଯଦି ଏହି ଚାଦର ପତଳା ବା କଣା ହୋଇଥିବ ତା’ହେଲେ ଓଜନସ୍ତରରେ ଫାଟ ହେଲାଭଳି ହେବ । ଏଇ ହେଲା ଆକାଶର ଫାଟ ।

ଏଇ ଫାଟ ବାଟେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅତି ବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି (Ultra Violet Mags) ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ି ମନୁଷ୍ୟ, ଜୀବଜନ୍ତୁ ବୃକ୍ଷଲତା ପ୍ରତି ମହାବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ପୃଥିବୀର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯିବ ଏବଂ ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯିବ । ଭାବିଲ ଦେଖି ଆମର ଏଇ ସୁନ୍ଦର ପୃଥିବୀର ଅବସ୍ଥା କ’ଣ ହେବ ? ଅବଶ୍ୟ ଏହା ଯେ ଦିନ ଅଧକରେ ଘଟିଯିବ ତା’ ନୁହେଁ । ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯେପରି ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ଆରମ୍ଭ ହେଲାଣି, ଏପରି ଅବସ୍ଥା ଯେ ନ ଘଟିବ କିଏ କହିବ ? ଏବେ ତ ଗତ କେତେ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି । ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ୁଛି । ତେଣୁ ଆମକୁ ଆଗରୁ ସାବଧାନ ହେବାକୁ ହେବ ।

ଓଜନସ୍ତର ପତଳା ହେବା ଏବଂ ସେଥିରେ ଛିଦ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହେବାର କାରଣ କ’ଣ ? ଏଥିପାଇଁ ବହୁତ କାରଣ ଅଛି । ଶିଳ୍ପର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଚାରିଆଡ଼େ ବଡ଼ ବଡ଼ କଳକାରଖାନା ସ୍ଥାପିତ ହେଉଛି । ପ୍ରତିଦିନ ଅସଂଖ୍ୟ ଯାନବାହନର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ଆକାଶରେ ପ୍ରତିଦିନ ଶହ ଶହ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଘୋର ଘର୍ଘର ଘୋଷ ଶବ୍ଦକରି ଦେଶବିଦେଶକୁ ଯାତାୟତ କରୁଛି । ଏଥିରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ ଓ ରାସାୟନିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଅହରହ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଜମା ହେଉଛି । ଏକପ୍ରକାର କ୍ଲୋରିନ ଗ୍ୟାସ୍‍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶି ଓଜନସ୍ତରକୁ ପତଳା କରୁଛି ଏବଂ ସେଥିରେ ଫାଟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।

୧୯୮୭ ମସିହାରେ ବୈଜ୍ଞ।ନିକମାନେ ଉକ୍ତ ତଥ୍ୟ ଜାଣିପାରିଲେ । ୧୯୯୪ ମସିହାରେ ଆମେରିକାର ‘ନାସା’ ବିଜ୍ଞାନାଗାରରେ ଏ ବିଷୟରେ ବହୁ ଗବେଷଣା କରାଯାଇଛି । ସେମାନେ ଓଜନସ୍ତରର ଅବସ୍ଥା ବିଷୟରେ ବହୁ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଛନ୍ତି । ପୃଥିବୀ ପ୍ରତି ଯେ ଘୋର ବିପଦ ମାଡ଼ି ଆସୁଛି ତାହା ବୈଜ୍ଞ।ନିକମାନେ ସୂଚାଇ ଦେଲେଣି ।

ଦ୍ଵିତୀୟ କାରଣ ହେଲା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଓ ପରମାଣୁ ବୋମାର ପ୍ରୟୋଗ ଏବଂ ବ୍ୟବହାର । ଏହି ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣରେ ବହୁପରିମାଣ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‍ସାଇଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଓଜନସ୍ତର ପ୍ରତି ବିଶେଷ କ୍ଷତିକାରକ । ଏହି ବିପଦକୁ ଏଡ଼େଇବା ପାଇଁ ବହୁଦେଶ ଏ ଦିଗରେ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କଲେଣି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଏପରି ବିସ୍ଫୋରଣରୁ ଏବେ ପ୍ରାୟ ବନ୍ଦ କରି ଦିଆଯାଇଛି । ତେବେ ଭବିଷ୍ୟରେ କ’ଣ କେତେବେଳେ ଘଟିବ କିଏ କହିବ-?

ଆଜିକାଲି ଅଧିକ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବହୁପ୍ରକାର କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି । ଏହି ବିଷାକ୍ତ ଔଷଧରୁ ନିର୍ଗତ ବାଷ୍ପ ଉପରକୁ ଉଠି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶୁଛି । ଆମେ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ବହୁପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରୁଛୁ । ଫ୍ରିଜ, ଏୟାରକୁଲର (AC) ପ୍ରଭୃତି ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର ଓ ଚାହିଦା କ୍ରମେ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ମାଣପାଇଁ କ୍ଲୋରୋଫୁନ୍ କାର୍ବନ ନାମକ ଏକ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରତି ଘୋର କ୍ଷତିକାରକ । ଏହି ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ଗ୍ୟାସ୍‍ ବିନା ଫ୍ରିଜ, ଏସି ପ୍ରଭୃତି କିପରି ନିର୍ମିତ ହୋଇପାରିବ, ସେଥିପାଇଁ ବୈଜ୍ଞ।ନିକମାନେ ଗବେଷଣା ଚଳେଇଲେଣି । ଭାରତର ବିଖ୍ୟାତ ଗଡ଼ରେଜ୍‍ କମ୍ପାନୀ କ୍ଲୋରୋଫୁନ୍‍ କାର୍ବନ ବିନା ଫ୍ରିଜ ତିଆରି କରିବ ବୋଲି ଏବେ ଘୋଷଣା କରିଛି । ଯଦି କ୍ଲୋରୋଫୁନ୍‍ ଗ୍ୟାସ୍‍ର ବ୍ୟବହାର ବନ୍ଦ ନ ହୁଏ ତେବେ ଓଜନସ୍ତର ଆଗାମୀ କେତେ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ି ହେବ ନାହିଁ ।

କୋଟି କୋଟି ମନୁଷ୍ୟ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁ ନିଃଶ୍ୱାସ ପ୍ରଶ୍ୱାସରେ ବହୁ ପରିମାଣର ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଛାଡ଼ୁଛନ୍ତି । ପୃଥିବୀର ଗଛଲତା ଏହି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି କ’ଣ ଆଉ ସେ ଅବସ୍ଥା ଅଛି ? ଲୋକେ ତ ବଣଜଙ୍ଗଲ ସଫାକରି ସାରିଲେଣି । ଆଉ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଗ୍ରହଣକରିବ କିଏ ? ଫଳରେ ଏହି ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଜମାହୋଇ ଉତ୍ତାପ ବଢ଼ାଇବା ସହିତ ଓଜନସ୍ତରକୁ ନଷ୍ଟକରୁଛି । କ୍ରମାଗତ ଏହି ଅବସ୍ଥା ଚାଲୁ ରହିଲେ ପୃଥିବୀର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ବୃକ୍ଷଲତା ଉପରେ କି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିବ ତାହା ସହଜରେ ଅନୁମେୟ ।

ବିବିଧ କାରଣରୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଓଜନସ୍ତର ପତଳା ହୋଇ ଆସୁଛି । ଫଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅତିବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ୁଛି । ଯଦି ଏହାର ପ୍ରତିରୋଧ କରାନଯାଏ ତାହାହେଲେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ପୃଥିବୀ ପ୍ରତି ବିପଦ ମାଡ଼ି ଆସିବ । ବହୁ ପ୍ରକାର ଚର୍ମରୋଗ ଓ କର୍କଟ ରୋଗ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବଢ଼ିବ । ବହୁଦେଶ ଏ ଦିଗରେ ସଚେତନ ହେଲେଣି, ସତର୍କତା ଗ୍ରହଣ କଲେଣି-।

○○○

କାନ ଅତଡ଼ା ପଡ଼ିଯାଉଛି

ମୃତ୍ତିକା, ଜଳ ଓ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସାଙ୍ଗକୁ ଏବେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଧରଣର ପ୍ରଦୂଷଣ ଦେଖାଦେଲାଣି । ତାହା ହେଉଛି ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ । ଏ କଥା ଶୁଣି ତୁମକୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗୁଥିବ । ଶିଶୁର ଦରୋଟି କଥା, ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର କାକଳି, କୋକିଳର କୁହୁତାନ, ମନ ଫୁଲାଣିଆ ସଙ୍ଗୀତ ଶୁଣିଲେ କହା ମନରେ ଆନନ୍ଦ ନ ଆସିବ ? ପୁଣି ପୂର୍ବକାଳରେ ମୁନିଋଷିମାନେ ଆଶ୍ରମରେ ବେଦ ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିବା ବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ କାହିଁକି, ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ସେହି ମଧୁର ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ଆନନ୍ଦରେ ବିଭୋର ହୋଇଯାଉଥିଲେ ।

କିନ୍ତୁ ଆଜିକାଲି ଅବସ୍ଥା ବଦଳି ଯାଇଛି । ସକାଳୁ ସନ୍ଧ୍ୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନାନା ପ୍ରକାର ଗହଳଚହଳ, ଗୋଳମାଳ । କୋଳାହଳ, କଳିକଜିଆ ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗୁଁ କାନ ଫାଟି ଯାଉଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଆଉ ସ୍ଥିର ହୋଇ ରହିପାରୁନାହିଁ । ଶାନ୍ତ ଓ ନିର୍ମଳ ପରିବେଶ କୁଆଡ଼େ ଉଭେଇଗଲାଣି । ମାଇକିର ଉଚ୍ଚସ୍ୱର, ଯାନବାହନର ଘଡ଼ ଘଡ଼ ଶବ୍ଦ, ହାଟବଜାରରେ ଗୋଳମାଳ ଗାଡ଼ିମଟର ହର୍ଣ୍ଣ, ସଭାସମିତି, ଧର୍ମଘଟ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବଢ଼ାଇ ଦେଇଛି । ଏହି ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ସହରରେ ବେଶୀ । କମ୍ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଏହା ମଫସଲ ଅଞ୍ଚଳକୁ ବ୍ୟାପିଲାଣି । ମେଳା ମହୋତ୍ସବ, ବିବାହ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣିରେ ବାଣ ଫୁଟାଇବା, ମାଇକ୍ ବଜାଇବା, ସଭାସମିତିରେ ବକ୍ତୃତ। ଦେବା, କଳିକଜିଆ ଓ ଦଙ୍ଗାହଙ୍ଗାମା କରିବା ଯୋଗୁଁ ଗାଁ ଗହଳରେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ମାତ୍ରା ବଢ଼ିଛି । ପ୍ରତିଦିନ ଆକାଶରେ ଶହଶହ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଘୋର ଘର୍ଘର ଘୋଷରେ ଯିବା ଆସିବା କରୁଛି । ଫଳରେ ଆକାଶରେ ଶବ୍ଦତରଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ କାନ ବଧିରା ହୋଇଯାଉଛି-। ଘରେ ପାଟିତୁଣ୍ଡ, ଗୋଳମାଳ ଲାଗିରହିଛି, ଘରୁ ବାହାରକୁ ବାହାରିଲେ ଅବସ୍ଥା ଆହୁରି ଖରାପ-।

ଜଳ ଓ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣରେ ଅପକାରିତା ଆମେମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରିପାରୁଛୁଁ । କିନ୍ତୁ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ କ୍ଷତିକାରକ । ପିଲାଠାରୁ ବୁଢ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ଏହି ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ଶିକାର ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ମନୁଷ୍ୟର ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଅବସ୍ଥାରେ ନାନା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଏ । ମସ୍ତିକ-ବିକୃତି, ପାଗଳାମି, ରକ୍ତଚାପ, ଶ୍ଵାସ, ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ରୋଗ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣରୁ ଘଟିଥାଏ । ଶବ୍ଦର ତୀବ୍ରତା ଯୋଗୁଁ କର୍ଣ୍ଣରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭୂତ ହୁଏ-। ମଣିଷ ବିରକ୍ତ ଓ ଚିଡ଼ିଚିଡ଼ା ହୋଇଯାଏ । ଧୀରସ୍ଥିର ଭାବରେ କୌଣସିକାର୍ଯ୍ୟ କରିହୁଏ ନାହିଁ-। ବିଶେଷତଃ ସ୍କୁଲକଲେଜରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଠପଢ଼ା ତଥା ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ଚିକିତ୍ସାରେ ଅସୁବିଧା ହୁଏ । ତୀବ୍ର ଶବ୍ଦତରଙ୍ଗ ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟର ମାନସିକ ଭାରସାମ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇପାରେ ।

ହୃଦରୋଗ ଓ ରକ୍ତଚାପ ମୁଖ୍ୟତଃ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଅତ୍ୟଧିକ କଟୁ ଓ ଭୟଙ୍କର ଶବ୍ଦ ଶୁଣିଲେ ମୁଣ୍ଡ ବୁଲାଇବା ସହିତ କର୍ଣ୍ଣ ଗହ୍ୱରରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଅତ୍ୟଧିକ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ଫଳରେ ଶ୍ରବଣଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇପାରେ । ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ମାନବ ସମାଜକୁ ଏପରି ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କଲାଣି ଯେ ଲୋକେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇଗଲେଣି ।

ଗତ କିଛିବର୍ଷ ତଳେ ଦିଲ୍ଲୀସହରରେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ବିଷୟରେ ଏକ ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥିଲା । ସେଥିରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ମାତ୍ରା ଦିନକୁ ଦିନ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । କୋଠାବାଡ଼ି, ଯାନବାହନ, କଳକାରଖାନା ପ୍ରଭୃତି ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ତେଣୁ ଶବ୍ଦପ୍ରଦୂଷଣ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଘରୁ ଗୋଡ଼ କାଢ଼ିଲେ ନାନାପ୍ରକାର ତୀବ୍ର ଓ କଟୁ ଶବ୍ଦରେ କାନ ବଧିରା ହୋଇଯାଉଛି । ସକାଳୁ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗୋଳମାଳ ଓ କୋଳାହଳ ଲାଗି ରହିଛି । ଦିନରାତି ଉଡ଼ାଜାହାଜର କର୍କଶ ଘୁଘୁ ଶବ୍ଦ ସାଙ୍ଗକୁ ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣରେ କାନଫଟା ଶବ୍ଦରୁ ନିସ୍ତାର ନାହିଁ । ଧର୍ମଘଟ, ମେଳା ଓ ସଭାସମିତିରେ ମାଇକିର ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁଁ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ତାହାର କୁ-ପ୍ରଭାବ ଶରୀର ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ୁଛି ।

ଦିଲ୍ଲୀରେ ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥା, ଆମ ଦେଶର ସବୁ ସହରରେ ଊଣା ଅଧିକ ସେହି ଅବସ୍ଥା । କ୍ରମେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂସଣ ସହରତଳି ଓ ମଫସଲ ଅଞ୍ଚଳକୁ ବ୍ୟାପିଗଲାଣି । ଏହାର ନିରାକରଣ ନ ହେଲେ ମନୁଷ୍ୟ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାତ୍ରା ବ୍ୟାହତ ହେବାର ଘୋର ଆଶଙ୍କା । ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ କୁ-ପ୍ରଭାବ କେବଳ ମନୁଷ୍ୟ ଉପରେ ନୁହେଁ, ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ିଥାଏ । ପଶୁପକ୍ଷୀମାନେ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦରେ ଆହାର ବିହାର କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଉଡ଼ାଜାହାଜର ଘୋର ଗର୍ଜନ ବଡ଼ ବଡ଼ କୋଠାବାଡ଼ି ଓ ବୃକ୍ଷଲତାର କ୍ଷତି ହୁଏ ବୋଲି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ କହିଲେଣି । ଆକାଶର ଗୋଟିଏ ନାମ ଶବ୍ଦଗୁଣ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଶବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ଆକାଶମଣ୍ଡଳ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି ।

ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ମାତ୍ରା କମାଇବା ପାଇଁ ଆଜହୁଁ ଉଦ୍ୟମ ନ କଲେ ପୃଥିବୀରେ ବଞ୍ଚିବା କଷ୍ଟକର ହେବ । ନାନା ରୋଗବ୍ୟାଧି ଓ ଅସ୍ଥିରତା ଲାଗି ରହିବ । ଏଣୁ ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ କେତେକ ଉପାୟ ବାହାର କଲେଣି । କଳକାରଖାନାର ଚାରିଆଡ଼େ ବଡ଼ ବଡ଼ ପ୍ରାଚୀର ନିର୍ମାଣ କଲେ ଶବ୍ଦର କର୍କଶତା ହ୍ରାସ ପାଇବ । ରାସ୍ତାର ଦୁଇପାଖରେ ଗଛ ଲଗାଇଲେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ମାତ୍ରା କମିଯିବ । ଯାନବାହନର ଶବ୍ଦ ଅଳ୍ପ ଶୁଣାଯିବ । ସ୍କୁଲ, କଲେଜ, ଡାକ୍ତରଖାନା ଓ ଜନବହୁଳ ବସତି ନିକଟରେ ଶିଳ୍ପକାରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରାଯିବା ଉଚିତ । ମାଇକ୍‍ର ଯଥେଚ୍ଛା ବ୍ୟବହାରରୁ ଏବେ ଆଇନ ବଳରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଗଲାଣି । ଲୋକସଂଖ୍ୟା ତ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ତେଣୁ ଗୋଳମାଳ ତ ନିଶ୍ଚୟ ବଢ଼ିବ । ଯଥାର୍ଥରେ ଭାଗବତରେ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାଶ କହିଛନ୍ତି–“ବହୁତ ଲୋକ ଯହିଁ ମିଳି, ଅବଶ୍ୟ ଉପୁଜାଇ କଳି ।’’ ତେଣୁ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଦିଗରେ ସରକାର ତଥା ଜନସାଧାରଣ ସଚେତନ ହେବା ଉଚିତ ।

○○○

ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରଗତି

ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଏବେ ଆମ ଦେଶର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ୧୦୦ କୋଟିକୁ ଟପିଲାଣି । ଏତେ ଲୋକଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ବାସଗୃହ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇବା କାଠିକର ପାଠ । ସେଥିପାଇଁ ଦେଶର କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ଗମନାଗମନ, ବାସସ୍ଥାନ ପ୍ରଭୃତିର ସମ୍ୟକ୍‍ ଉନ୍ନତି ଆବଶ୍ୟକ । ତା’ ନ ହେଲେ ଲୋକେ ରହିବେ କିପରି ? ଏ ଗଲା ଗୋଟିଏ ଦିଗ ।

ଅନ୍ୟ ଦିଗରୁ ବିଚାର କଲେ ଶିଳ୍ପାୟନ ପାଇଁ କଳକାରଖାନା ନିର୍ମାଣ ଓ ଯାତାୟତର ସୁବିଧା ଏବଂ ସୁଯୋଗ ଥିବା ଦରକାର । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଆମ ଦେଶରେ ବହୁ କଳକାରଖାନା ନିର୍ମିତ ହୋଇଛି । କୃଷିଜାତ ଓ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନ ପାଇଁ ଗମନାଗମନର ସୁବିଧା କରାଯାଇଛି । ଫଳରେ ଯାନବାହନର ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିବା ସହିତ କୃଷି ଓ ଗୋପାଳନ ପାଇଁ ଚାଷ ଜମିର ଅଭାବ ପଡ଼ୁଛି । ତେଣୁ ଲୋକେ ଜଙ୍ଗଲ, ପଡ଼ିଆ ଆଦି ସଫାକରି ଚାଷବାସ ଓ ଘରଦୁଆର କରୁଛନ୍ତି । ବଡ଼ ବଡ଼ ଶିଳ୍ପ ପାଇଁ ବହୁତ ଜାଗା ଦରକାର ହେଉଥିବାରୁ ଲୋକେ ଜଙ୍ଗଲ ସଫାକରି ଓ ଗଛବୃକ୍ଷ କାଟି କଳକାରଖାନା ବସାଉଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପରିବେଶର ଘୋର ଅବନତି ଘଟୁଛି । ଜଙ୍ଗଲ କମିଯାଉଛି; ଫଳରେ ନାନା ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।

ପୁଣି ବଡ଼ ବଡ଼ କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂଆଁ, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ପଚାପାଣି କ୍ରମେ ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରୁଛି । ଏବେ ଯମୁନା ନଦୀକୂଳରେ ଗଢ଼ିଉଠୁଥିବା କଳକାରଖାନା ଯୋଗୁଁ ନଈପାଣି ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ତେଣୁ ଦିଲ୍ଲୀ ହାଇକୋର୍ଟ କଳକାରଖାନା ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରିଛନ୍ତି । ଯମୁନା ନଦୀ କୂଳରେ ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥା, ଊଣା ଅଧିକେ ସବୁ ନଈର ଅବସ୍ଥା ସେହିପରି । ଆମ ଓଡ଼ିଶାରେ ମହାନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପ୍ରଭୃତି ନଦୀର ଜଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୂଷିତ । ଏହାର କାରଣ ହେଲା ନଈ କୂଳରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା କଳକାରଖାନାରୁ ମଇଳା ଓ ଆବର୍ଜନା ନିର୍ଗତ ହୋଇ ନଦୀ ଜଳରେ ମିଶୁଛି । ଫଳରେ ନଈ ପୁଣି ଖରାପ ହୋଇ ପଡ଼ୁଛି । ଚଉଦ୍ଵାରର କାଗଜକଳ ଓ ତାଳଚେର କଳକାରଖାନା ଯୋଗୁଁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ମହାନଦୀର ଜଳ ଅତିଶୟ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ କୋଠାବାଡ଼ି, ଘରଦ୍ଵାର, ରାସ୍ତା ପ୍ରଭୃତି ତିଆରି କରିବାରେ ଆମର ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର କ୍ଷତି ଘଟୁଛି ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି ଯଦି ଆମେ ପରିବେଶକୁ ଶୁଦ୍ଧ ଏବଂ ନିର୍ମଳ ନ ରଖିବା, ତା’ହେଲେ କୌଣସି ଉନ୍ନତିମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କୋଠାବାଡ଼ି ଓ ରାସ୍ତାଘାଟ ତିଆରି କରିବାପାଇଁ ଜାଗା ଦରକାର । ଏଗୁଡ଼ିକ ତିଆରି ନ କଲେ ଦେଶର ପ୍ରଗତି ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରଗତି କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ତାହା ବୋଲି ପରିବେଶ ପ୍ରତି ଏକାବେଳକେ ଆଖି ବୁଜିଦେବା ଠିକ୍ ହେବ ନାହିଁ । ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ଯେପରି ଦରକାର, ଦେଶର ପ୍ରଗତି ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ଦରକାର । କଳକାରଖାନା ଯୋଗୁଁ ପରିବେଶ ଯେପରି ନଷ୍ଟ ନ ହେବ, ସେଥିପାଇଁ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ନାନା ଉପାୟ ବାହାର କଲେଣି । ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲଗାଇବା ପାଇଁ ଉପାୟ ମଧ୍ୟ ବାହାରିଲାଣି ।

ତେଣୁ ପରିବେଶ ରକ୍ଷା ସହିତ ପ୍ରଗତି କରିବାକୁ ହେବ । କେତେକ ଆଜିକାଲି ବଡ଼ ବଡ଼ କଳକାରଖାନା ନିର୍ମାଣ ବିରୋଧରେ ମତ ଦେଉଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଯୁକ୍ତି ହେଲା ଯେ ଅବିଚାରିତ ଭାବରେ ପରିବେଶକୁ ନଷ୍ଟ କଲେ, ଶେଷରେ ଆମେମାନେ ଘୋର ବିପତ୍ତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବା । ମୋଟାମୋଟି କଥାଟା ହେଲା ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ପ୍ରଗତି କରିବାକୁ ହେବ । କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯିବା ପୂର୍ବରୁ ପରିବେଶ ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉପାୟମାନ ବାହାର କରିବାକୁ ହେବ ।